Kan de winkelstraat ook online bruisen?

Een bruisende winkelstraat is cruciaal voor de leefbaarheid in dorpen en steden. Zo valt te lezen in het coalitieakkoord dat in december werd gepubliceerd. INretail haakte direct op deze passage in met een rapport over de maatschappelijke waarde van retail - zowel fysiek als online.

De brancheorganisatie vindt dat de fysieke publieke ruimte veel beter geïntegreerd en verbonden moet zijn met de online wereld, zodat lokale winkeliers laagdrempelig en commercieel aantrekkelijk hun producten online onder de aandacht kunnen brengen. Wat vinden webwinkeliers: moet er gezamenlijk een nieuwe online infrastructuur worden aangelegd zodat ook de winkelier op de hoek van de straat makkelijker mee kan?

Absoluut, reageert James Klymowsky enthousiast. Met zijn bedrijf Peddler sluit hij lokale winkeliers aan op een online platform. Consumenten kunnen zo producten bestellen bij (één of meerdere) lokale winkels en krijgen die dezelfde dag nog per fiets thuisbezorgd. Op die manier bouwt hij al aan een zogenaamde duurzame digitale winkelstraat. ‘Als individuele winkelier is het ontzettend moeilijk en kostbaar om de service te verlenen die gevraagd wordt en om online zichtbaar te blijven. Door slim samen te werken, kunnen winkeliers in een collectief genieten van online zichtbaarheid en kruisbestuiving. Niet alleen door cross-selling, maar ook door collectieve inkoop en gebundelde instant-bezorgingen.’

Michiel Vos werkt met zijn bedrijf Zupr ook aan het bundelen van krachten van lokale retailers. Zijn platform stelt hij onder andere beschikbaar aan winkelgebieden, die het kunnen gebruiken als digitale winkelstraat. In Groningen zijn al veel winkeliers aangesloten op het online platform Warenhuisgroningen.nl. Vos stelt dat het online nu ieder voor zich is, maar dat zou het niet hoeven zijn. De gevestigde marktpartijen gaan dat volgens hem niet veranderen omdat dat tegen hun eigen verdienmodel indruist. ‘Om tot een nieuwe, inclusieve online infrastructuur te komen, moeten retailers zich wel degelijk druk maken, omdat niemand anders het gewenste speelveld voor ze gaat creëren. Doen ze dit niet, dan zal de rol van de fysieke retail over de tijd verder aan belang inboeten.’

Gelijk speelveld creëren

Maar wie moet dit gaan doen? De winkeliers zelf, de overheid, of laten we het aan de markt over? Vos ziet een belangrijke taak voor de overheid in het creëren van een gelijk speelveld. ‘Grote online partijen als Amazon maken dankbaar gebruik van onze fysieke infrastructuur, maar betalen hier niet aan mee omdat ze geen of heel weinig belasting betalen. Zolang dit het geval is, zou je kunnen stellen dat de overheid de plicht heeft om Nederlandse bedrijven die wél belasting betalen te ondersteunen. Door te zorgen voor online oplossingen waarmee fysieke retailers hun aanbod op internet net zo goed zichtbaar kunnen maken als grote online spelers.’

Voor wat betreft het creëren van een gelijk speelveld op het gebied van wet- en regelgeving is Caroline Damwijk van Libris.nl het hiermee eens. ‘Waarom mogen momenteel bijvoorbeeld tasjes in de fysieke winkel niet gratis zijn en is het geheel aan verpakkingsmateriaal bij een verzending wel kosteloos?’, vraagt zij zich hardop af. Uit duurzaamheidsoogpunt zou het ook beter zijn om lokaal te denken. ‘Met een lokale online propositie kunnen we de belasting van het milieu beperken. Meer dan de helft van onze bestellingen wordt afgehaald in de boekhandel, van de rest wordt de helft geleverd vanuit de boekhandel, als een lokaal distributiecentrum, waardoor de last mile een stuk korter is.’ Bovendien wijst Damwijk op de taak van lokale overheden om de gemeente aantrekkelijk te houden – niet alleen fysiek, maar eigenlijk ook omnichannel. ‘Een groot gedeelte van die gemeente bevindt zich in de fysieke leefruimte; een kleiner, maar groeiend gedeelte vindt online plaats.’

Dit kan Marcel Evers beamen. Hij stelde namens INretail het rapport De winkelstraat als publieke ruimte op. ‘We moeten met elkaar de digitale lokale ruimte inrichten. Net zoals je de winkelstraatinrichting ook niet alleen overlaat aan retailers, daar zie je ook een wisselwerking tussen overheid en de markt. Wanneer je als gemeente investeert in een fysieke winkelstraat en die aantrekkelijker maakt, dan lokt dat weer investeringen van private partijen uit. Zo zou ik dat ook hier willen zien.’

Intrinsieke motivatie

Loes de Volder voorziet een kansloze missie wanneer je inclusiviteit online van hogerhand probeert te forceren. Zij begon in 2009 de winkel MamaLoes Babysjop in Goirle en bracht het bedrijf daarna succesvol online. ‘Ondernemen is op eigen kracht vol gas vooruit, inventief en onderscheidend zijn. Het is marktwerking gecombineerd met de behoefte van de consument wat het bestaansrecht van een inclusieve online infrastructuur zou moeten verantwoorden.’ Als er al behoefte is aan een nieuwe online infrastructuur, dan moet die vooral niet geforceerd worden vanuit overheid of instituut. ‘Intrinsieke motivatie van de ondernemers, behoefte bij de consument en onderscheidend vermogen moeten op lange termijn voor het succes en de levensvatbaarheid zorgen.’

Klymowski van Peddler wil dit ook aan de markt overlaten. ‘Platformen zoals Peddler vergen enorm hard werk, doorzettingsvermogen, geld en daadkracht om succesvol te zijn. Door samen te werken als ondernemers en gebruik te maken van de platformen, infrastructuur en technologie die worden aangeboden, kunnen deze kansen grootschalig gepakt worden en als duurzaam bedrijfsmodel verder uitrollen. Zo creëren we als ondernemers een kans waar iedereen aan verdient en de consument de service krijgt die hij verlangt.’ Daarbij dient opgemerkt worden dat Peddler in deze kwestie een belang heeft: het platform heeft momenteel ruim vijfhonderd aangesloten actieve winkeliers, en heeft plannen om uit te breiden naar tientallen steden in Nederland en het buitenland.

Dat wijst wel op een behoefte in de markt. Diverse gemeenten openden dan ook al een online winkelcentrum, maar de bezoekers blijven vaak weg. Heeft zoiets toch een kans van slagen? Vos van Zupr is daarvan overtuigd. Wel ziet hij dat de opstartfase vaak langzaam gaat, omdat het merendeel van de winkeliers eerst de kat uit de boom kijkt. ‘Dat maakt het ook lastig om in één keer het aanbod van een heel winkelgebied in kaart te brengen.’ Juist om die reden is er volgens hem steun nodig vanuit de gemeente of overheid. ‘Zowel op financieel als op aansturend vlak. Winkeliers moeten merken dat ze niet aan hun lot worden overgelaten en dat is helaas vaak wel het geval. De reflex is dat winkeliers ondernemers zijn en het dus zelf maar moeten regelen.’

Meer dan breed aanbod

Maar er is meer nodig dan een breed aanbod aan winkeliers, stelt Damwijk van Libris.nl. Prijs, gemak, vindbaarheid, verkrijgbaarheid en dienstverlening spelen allemaal een rol in de overweging van de consument om ergens te kopen. ‘Op een aantal van deze punten delft een lokaal initiatief het onderspit ten opzichte van de grote online spelers. De online klant loopt niet warm voor een aanbod dat zich beperkt tot het aanbod van enkel en alleen de lokale retailers of een aanbod dat vaak zelfs kleiner is dan dat.’ Toch ziet ze wel mogelijkheden. ‘Een centraal georganiseerd landelijk opererend webwinkelcentrum waarbij de artikelen door de dichtstbijzijnde deelnemende retailer worden geleverd. Ondersteund door lokale overheden, binnen de (klimaat)doelstellingen en concurrerend met de pure players. Natuurlijk is dit wel heel simpel geschetst, maar het is realistisch.’ In de nichemarkt van boeken doet Libris.nl dit al jaren en heeft het bedrijf de nodige ervaring opgedaan. De organisatie wordt landelijk en regionaal ondersteund, waarbij de boekhandels lokaal het stokje overnemen. ‘Daarmee heeft zowel de boekhandel als Libris.nl een sterke omnichannel belofte die, zeker gedurende de lockdowns, een belangrijke drijfkracht bleek voor de aangesloten boekhandels.’

De Volder van MamaLoes Babysjop is kritisch, maar denkt dat er wel markt voor lokale platformen kan zijn. ‘De consument wil alle voordelen van online winkelen best combineren met lokaal, zolang de basis van die dienstverlening maar voldoet aan objectieve zakelijke voorwaarden: goede online vindbaarheid, snelle levering, juist assortiment, juiste prijs, et cetera. Als je de standaardnorm van online shoppen weet te complementeren met de kracht van lokaal, is daar zeker markt voor.’ Of de behoefte er bij de winkeliers ook is, vraagt zij zich echter af. ‘Als die daar echt op zouden zitten te wachten dan was het al lang "uitgevonden".’

Evers van INretail kent alle kritiek op lokale platformen en begrijpt hoe moeilijk het is om een kansrijk platform tegenover de grote marktpartijen te zetten. ‘Wat we met ons rapport proberen te doen is de discussie aanzwengelen. In Nederland zijn we gewend om over de fysieke openbare ruimte na te denken. Laten we dat ook eens doen over de digitale ruimte. Die hebben we weggegeven aan de big tech-bedrijven en daar mag je best vraagtekens bij zetten. Niemand zegt: dit is even snel te regelen. Het is een meerjarig programma waarbij de overheid, gemeenten, provincies, steden, winkelgebieden en retailers de handen ineen moeten slaan. Of je gaat op je handen zitten en dan zien we wel waar we uitkomen. Maar ik denk dat de ontwikkelingen te langzaam gaan voor het grote geweld dat over ons heen komt.’

De maatschappelijke waarde van retail
In het rapport De maatschappelijke waarde van retail doet INretail drie voorstellen om de Nederlandse retail te versterken. Het eerste speerpunt is dat er landelijke regie moet komen voor ruimtelijke ordening, met gezonde, multifunctionele centra als doel. Ten tweede wordt gevraagd om investeringen en steun voor een integrale transitie van de sector. Tot slot moet er aandacht komen voor de online ruimte, die nu door grote en internationale spelers wordt gedomineerd en waar kleinere winkeliers moeilijk mee kunnen komen. Het punt is tweeledig: Nederland moet enerzijds maatregelen treffen om de macht van deze partijen in te perken en anderzijds moeten er initiatieven komen waarmee lokale winkeliers hun producten makkelijk online kunnen aanbieden.