De verdozing van Nederland

De Tweede Kamer stemde begin oktober in met een motie om de bouw van nieuwe distributiecentra aan banden te leggen. Volgens de regering ontsieren deze grote blokkendozen het landschap. Een nieuwe beleidslijn moet de verdozing van Nederland tegengaan.

In de afgelopen jaren zijn er verspreid over Nederland steeds meer distributiecentra bijgekomen. Alleen vorig jaar al kwam er bijna 1,7 miljoen m² bij. Een record volgens Buck Consultants International, een adviesbureau op het gebied van logistiek dat deze cijfers verzamelde. Volgens de regering is het aanleiding om de bouw van nieuwe centra aan banden te leggen. Waar het in eerste instantie ging om een volledige bouwstop, die al direct op veel weerstand kon rekenen, gaat het nu om het voorkomen van nieuwe dc’s op ‘ongewenste plekken’. Nederland is te volgebouwd, zo concludeert de motie van het CDA, die ook werd ondertekend door D66, de ChristenUnie, PvdA, GroenLinks, SP en de Partij voor de Dieren. De partijen willen dat er een nieuwe landelijke beleidslijn wordt opgesteld ‘met een zwaar afwegingskader om nieuwe grootschalige distributiecentra op ongewenste plekken te voorkomen’.

Populaire provincie

Noord-Brabant is een populaire bestemming voor grootschalige logistieke bedrijven. De provincie heeft een gunstige ligging voor e-commerce tussen de mainports, de achterlandverbindingen en centraal in de Benelux. Daarom werden de regels voor XXL distributiecentra daar al eerder aangescherpt. De provincie besloot enige tijd geleden nog maar een handjevol uitbreidingslocaties open te stellen voor deze bedrijven, in de hoop dat centra van meer dan vijf hectare zich niet op andere locaties zouden vestigen. Begin dit jaar bleek dat op een derde van alle bestaande Brabantse bedrijventerreinen nog steeds ruimte zou kunnen ontstaan voor de mega-dc’s, doordat het bestemmingsplan dat toeliet. In januari werd de afspraak gemaakt met alle 56 gemeentes om regels op te stellen, en daarmee deed de provincie zowel de voor- als de achterdeur dicht voor grote distributiecentra.

Gedeputeerde Erik Ronnes kan zich dan ook goed vinden in de motie van de Tweede Kamer: ‘Deze is in lijn met het gezamenlijke beleidsvoornemen van Noord-Brabant en de Brabantse gemeenten om de vestiging van grootschalige logistiek op ongewenste locaties te weren. In Brabant voeren we al enige tijd een selectief clusteringsbeleid voor de vestiging van grootschalige logistiek.’

Grote ruimtevraag

De ruimtevraag van grootschalige logistieke bedrijven wordt nu geconcentreerd op acht uitbreidingslocaties, zo gaat Ronnes verder: ‘Daarnaast is het zo dat niet alle reeds bestaande terreinen geschikt zijn voor vestiging of herontwikkeling van XXL-logistiek. Dergelijke ontwikkelingen kunnen op deze terreinen ook zorgen voor verdringing van andere bedrijven die daar ook ruimte zouden willen krijgen, zoals het lokale midden- en kleinbedrijf, andere bedrijven die goed passen bij de speerpunten van de regio, maatschappelijke transities en transformaties.’ Noord-Brabant verwacht een blijvend grote ruimtevraag in de provincie, waarbij het selectieve clusteringsbeleid nodig is om sturing te geven aan deze logistieke opgave. Ronnes: ‘Dat er een grote ruimtevraag is voor grootschalige logistiek is wel bekend, dat blijkt ook uit de recente prognose van de ruimtevraag aan bedrijventerreinen in Brabant. Daaruit blijkt dat de grootschalige logistiek tot en met 2030 de grootste ruimtevrager is in Brabant. Het gaat dan om 455 tot 586 hectare, ongeveer de helft van de totale ruimtevraag aan bedrijventerreinen in Brabant. Deze nieuwe prognoses bevestigen dus het belang van ons selectieve beleid.’

Complete bouwstop

In oktober stemde de Tweede Kamer in met een motie van het CDA om een landelijke beleidslijn op te stellen met een zwaar afwegingskader om nieuwe grootschalige distributiecentra op ongewenste plekken te voorkomen. Volgens Transport en Logistiek Nederland een onverstandige stap: ‘Logistiek vastgoed is van essentieel belang voor de efficiënte en duurzame bevoorrading van onze inwoners en bedrijven,’ schrijft het bedrijf op zijn website.

In een interview met NPO Radio 1 werd dit standpunt verder toegelicht door Elisabeth Post, voorzitter van Transport en Logistiek Nederland: ‘Iedereen is het erover eens dat veel logistiek vastgoed de schoonheidsprijs niet verdient. Maar we zijn de afgelopen veertig jaar gegroeid met zes miljoen inwoners en er zijn veel ontwikkelingen geweest, bijvoorbeeld op het gebied van e-commerce. Die bedrijven, maar ook opslag van apotheken, ziekenhuizen en ga zo maar door, hebben opslag nodig.’ Er woedt een strijd om de ruimte, aldus Post: ‘We willen wonen, werken en recreëren met steeds meer mensen op dezelfde hoeveelheid grond. Dat moet allemaal gebeuren op 13 procent van Nederland, de rest is in gebruik als agrarisch grondgebied of als natuur en water. We hebben dus niet zo gek veel ruimte beschikbaar. Dat betekent dat we creatiever moeten omgaan met de ruimte die we wel hebben voor de bouw. Zo kun je bijvoorbeeld denken aan woningen bovenop logistiek vastgoed, aangezien we nog steeds een tekort hebben aan woningen. Als we alleen maar op bedrijventerreinen kunnen bouwen waar we nu zitten, dan gaan we er niet komen met alle ruimteclaims die er nu nog liggen.’

Een andere aanpak

Gelukkig komt het niet tot een volledige bouwstop, er wordt met de nieuwe motie vooral ingezet op het voorkomen van veel grootschalige logistieke centra. Volgens lector Cees-Jan Pen van Fontys Hogescholen mogen er wel wat meer eisen gesteld worden aan nieuwe centra, waarmee hij vooral doelt op creatievere en meer duurzame oplossingen: ‘De distributiesector heeft de afgelopen decennia te vaak en te gemakkelijk gekozen voor schrale kwaliteit, anonieme gebouwen en omgevingen. Er is weinig oog voor de landschappelijke en architectonische kwaliteit. Datzelfde geldt voor circulair bouwen en de bijdrage aan de energietransitie met bijvoorbeeld zonnepanelen.’ De oplossing ligt volgens Pen bij een andere aanpak vanuit de Tweede Kamer: ‘De regering moet op basis van integrale ruimtelijke ordening gaan sturen waar ruimte is voor welke functie. Dat moeten ze niet per motie of amendement aanpakken, maar met oog voor alle verschillende behoeften die er zijn. Als ze de ene keer beleid maken voor logistieke centra en de volgende keer voor industrie, dan krijg je een soort hapsnapbeleid en geen échte ruimtelijke ordening.’

De lat bij nieuwe locaties moet hoger gelegd worden, vindt Pen: ‘Er kan bijvoorbeeld meer gestapeld worden, dat er ook onder de grond en in de lucht wordt gebouwd. We hebben de logistieke centra namelijk wel nodig, maar het kan veel creatiever en duurzamer. Daarbij kun je denken aan goede daken voor zonnecollectoren en een groene inpassing bij nieuwbouw. Een volledige bouwstop zie ik niet zitten, dat remt uiteindelijk ook de innovatie. Wat we ons wel af moeten vragen is wie we moeten bedienen: Nederland of Europa?’ Op verschillende plekken worden al wel goede stappen gezet: ‘In Venlo zijn ze bezig om logistieke terreinen meer in te richten als landschap, met heuvels en groen. Ook in Tilburg en Deventer zijn gebouwen te vinden met groene daken met zonnecollectoren. Maar landelijk gaat het allemaal heel voorzichtig. Er mag wat mij betreft ook meer gesloopt worden, ruim die oude rotzooi nou eens op en vervang het door betere initiatieven.’

Terughoudend

Zolang de landelijke beleidslijn nog geen concrete vorm heeft gekregen, moeten gemeenten en provincies terughoudend zijn met de bouw van nieuwe dc’s, zo klinkt het in de motie van het CDA. Momenteel liggen er nog voor zo’n 64 dc’s bouwplannen op de plank en er is nog niet bekend of de nieuwe beleidslijn daar invloed op gaat hebben. Eén van de bedrijven die binnenkort start met de bouw van een nieuw distributiecentrum, is de Deense meubelwinkel Jysk. In Lelystad wordt binnenkort het tiende dc van de retailer gerealiseerd, van zo’n 163.000 m². Het centrum wordt gebruikt om producten te leveren aan winkels van Jysk in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk en Ierland. Nick Möller, communicatiemanager bij de retailer, vertelt: ‘Het wordt een modern distributiecentrum met de nieuwste technologie en apparatuur. Volgens de huidige planning begint de bouw in 2023 en verwachten we dat het centrum in 2026 operationeel is.’ Vanwege de groei die het bedrijf doormaakt, wordt een gedeelte van de logistiek al eerder gestart. Möller: ‘Direct naast de plek van het nieuwe distributiecentrum bouwt MG Real Estate een distributiecentrum van 60.000 m², dat wij gaan huren. Daar komen ruim vierhonderd van de best verkopende artikelen van Jysk te liggen. De eerste container is begin november al gearriveerd in het dc.’ Jysk wil niet uitgebreid ingaan op de nieuwe motie van de Tweede Kamer, legt Möller uit: ‘We volgen de Nederlandse wet- en regelgeving en verwachten niet dat de motie gevolgen heeft voor de bouw van ons logistieke centrum. De motie is gericht op het voorkomen van nieuwe grootschalige distributiecentra op ongewenste plekken.

Het distributiecentrum van Jysk wordt gebouwd dicht bij de Flevokust Haven, een logistiek knooppunt in Nederland. Jaarlijks zullen via de haven circa achtduizend containers worden verscheept. We verwachten daarmee per jaar zo’n zes miljoen vrachtwagenkilometers te kunnen besparen.’

Denken in oplossingen
De vraag naar grote distributiecentra neemt toe, maar daarmee ook het verzet ertegen. Momenteel wordt er zo’n 43 miljoen m² gebruikt voor logistiek vastgoed en tot 2040 is er nog 12 tot 22 miljoen m² nodig, zo berekende de Stec Groep. Dat vertaalt zich in een groei van 28 tot 51 procent. Een expertgroep van ShoppingTomorrow zette 35 mogelijke oplossingen op een rij in een bluepaper. Daarin onderzoeken de experts onder andere hoe de sector zelf de maatschappelijke acceptatie kan bevorderen. Twee initiatieven worden daarbij uitgelicht. De eerste is functievermenging, waarbij logistieke en andere ruimtelijke functies op één locatie worden gecombineerd. Dat gaat dan bijvoorbeeld om sportvelden of zonnepanelen op het dak van een distributiecentrum. De tweede is focusverschuiving, waarbij het milieubewustzijn van consumenten wordt aangewakkerd door inzicht te bieden in de (CO₂-)impact van hun keuzes. Alle 35 oplossingen bekijken? De bluepaper over innoverende logistiek is gratis te downloaden op de website van ShoppingTomorrow.