De donkere kanten van persuasive design belicht

Hoewel nudging en dark patterns volop in de belangstelling staan, is het voor veel bedrijven ingewikkeld om de vertaalslag naar de praktijk te maken. Ze zijn onbewust onbekwaam en ze missen operationele designrichtlijnen om de grens tussen verleiding en misleiding te kunnen bewaken. Een groep experts van ShoppingTomorrow schijnt licht op de donkere kanten van persuasive design en komt met een framework om gestructureerd besluiten te documenteren.

Het framework vergroot het bewustzijn van bedrijven en helpt hen verantwoordelijkheid te nemen, aldus de deskundigen. Ze zijn verzameld in de expertgroep Digital Persuasion or Manipulation: Nudging and Dark Patterns van ShoppingTomorrow, het actieve Nederlandse netwerk voor professionals in digital commerce.

Nudging en dark patterns

Nudging is het verleiden van consumenten om tot een keuze of koop over te gaan, een duwtje in een bepaalde richting. Bij een dark pattern gebeurt dat op zo’n manier dat gebruikers dingen doen waar ze niet bij gebaat zijn: verleiding wordt misleiding. In het vorige onderzoeksjaar van ShoppingTomorrow is een eerste inventarisatie gemaakt van de toepassingen van nudging en dark patterns, die kunnen leiden tot financiële en mentale problemen bij shoppers, maar ook tot wantrouwen richting online bedrijven. Dit jaar laat de expertgroep, opnieuw voorgezeten door het Human & Tech institute en gehost door Thuiswinkel.org, zien hoe het beter kan.

Het is niet altijd zomaar duidelijk of er sprake is van een dark pattern, constateren de experts. Het hangt af van de specifieke omstandigheden, ofwel de context. Juridisch gezien is de beïnvloeding van consumenten niet in één wet geregeld. De (Europese) wetgever hanteert bovendien open normen. Kortom: organisaties moeten zelf afwegen of het beïnvloeden van consumenten in de vorm waarop zij dat doen is toegestaan, juridisch én ethisch.

Een framework voor fair design

Het helpt bedrijven om aan te kunnen tonen dat ze goed hebben nagedacht over bepaalde designkeuzes. Hiervoor heeft de expertgroep een praktische template opgesteld. Met dit framework kunnen bedrijven de gewenste werkwijze inzichtelijk maken, en direct documenteren. Het komt van pas als bedrijven designkeuzes hebben te maken die het gedrag van gebruikers kunnen beïnvloeden.

Het framework biedt bedrijven houvast aan de hand van veertien vraagstukken over designkeuzes. Een daarvan is, bijvoorbeeld, transparantie. De vragen die daarbij horen zijn: “In welke mate bied of beperk je transparantie voor de gebruiker? Heeft de klant inzicht en overzicht rondom de te maken keuzes? Heeft hij een totaalbeeld? Waar baseer je dit op?”

Door de vragen en deelvragen te beantwoorden werken bedrijven bewust aan fair design. De expertgroep brengt per vraagstuk in beeld of het toepassing heeft op beginnende, gemiddelde of gevorderde organisaties. Bedrijven kunnen zo zelf zien hoe volwassen ze zijn op dit gebied, maar ook wat ze kunnen doen (lees: welke vragen ze nog meer moeten beantwoorden) om op te schuiven in maturity.

Bewustzijn

In hun bluepaper vullen de experts het framework in voor een concreet (fictief) geval: een huizensite die een dark pattern toepast bij de sortering en vertoning van woningen. De template had de marketing en UX-afdeling allicht meer inzicht geboden in de impact van de ontwerpkeuzes. Waardoor zij in ieder geval niet onbewust onbekwaam handelden.

Vervolgstappen

De experts sluiten hun bluepaper af met een aantal inzichten en vervolgstappen. Zo geven ze aan dat hun framework door het gebruik ervan verder verfijnd kan worden en dat design principles bedrijven meer houvast kunnen bieden dan design guidelines. Verder schrijven ze dat voorbeelden het grijze gebied kunnen helpen definiëren, dat het bewustzijn over online beïnvloeding omhoog moet bij zowel bedrijven als consumenten en dat handhaving nodig is om goede bedrijven niet onder slechte te laten lijden.

Bluepaper over nudging en dark patterns

De bluepaper met het framework over nudging en dark patterns is kosteloos te downloaden op de website van ShoppingTomorrow, de innovatiemotor van Thuiswinkel.org.

Twinkle besteedt de komende tijd aandacht aan de bevindingen van onderzoeksplatform ShoppingTomorrow. De expertgroepen publiceerden hun conclusies half oktober in de bundel: ‘Be the change – Durf te dromen, durf te doen’. Op de site van ShoppingTomorrow zijn de bluepapers gratis te downloaden. Samenvattingen daarvan vind je in ons dossier.