Duurzaamheid: laaghangend fruit eerst

De e-commerce krijgt het verwijt niet duurzaam genoeg te zijn. Er moet meer gedaan worden om verspilling en vervuiling tegen te gaan. Maar waar te beginnen in het woud van maatschappelijk engagement, keuzestress, CO₂-voetafdrukken, kinderarbeid en gezond boerenverstand? Ons advies: breng in kaart waar u werkelijk invloed op hebt en pluk eerst laaghangend fruit.

Tekst: Ton Verheijen / Beeld: Twinkle/BBP Media

Duurzaamheid in Nederland is aan devaluatie onderhevig sinds Hans Teeuwen op het toneel ooit nogal obsceen met het thema aan de haal ging. We besparen u de details, maar dat Teeuwen weinig op heeft met duurzaamheid, is een understatement. En dit is misschien ook wel exemplarisch voor de staat van duurzaamheid in de e-commerce. Het gaat te ver om de gehele branche te veroordelen omdat die te weinig zou doen om verspilling en milieuvervuiling terug te dringen. Maar dat het niet helemaal lekker zit, mogen we gerust stellen.

Genuanceerd
Om te beginnen is er het onderzoek waar Rank a Brand, merkvergelijker op duurzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid, in april mee kwam. Het is volgens Rank a Brand slecht gesteld met de duurzame prestaties van webwinkels. Met name transportstromen en gebruik van verpakkingen door hoge retourpercentages maken de e-commerce vervuilend. Van de twintig beoordeelde shops kregen achttien het treurigstemmende E-label opgeplakt. Alleen Bol.com (D-label) en Otto (C-label) deden het beter. Otto kreeg de score onder meer voor het openbaar maken en reduceren van de klimaatvoetafdruk, het maken van milieu- en sociaalvriendelijke keuzes en de informatievoorziening hierover aan consumenten.

Rank a Brand kreeg stevige kritiek op het onderzoek. De organisatie zou voorbarige conclusies trekken door alleen informatie mee te nemen die op de website staat. Welnu, dat is dan een mooie aanleiding om een genuanceerder verhaal te brengen. Twinkle benaderde Futurumshop en zeven van de twintig door Rank a Brand beoordeelde partijen: Bol.com, Otto, wehkamp, 123inkt.nl, iBood, fonQ en Wijvoordeel.nl. De twee best scorenden, Bol.com en Otto, reageerden direct. Ook wehkamp deed mee. De andere vier webshops (E-labels) hadden geen belangstelling. De reactie van fonQ was veelzeggend: ‘Dit is nu niet een onderwerp waarop wij meteen willen inspringen.’ Het signaal is duidelijk genoeg. Hier zit iets niet helemaal lekker.

‘Sommige afvalproblemen zijn zó gemakkelijk op te lossen’, vindt Harmen van der Meulen van Futurumshop. ‘Wat te denken van klein verpakken? Zo weinig mogelijk lucht in de doos. Dan kan er meer in de vrachtwagen. Als we daarnaast producten vanuit de fabriek in gerecycled papier gaan verpakken, en niet meer in plastic, hebben we al veel winst gepakt. Het is te bizar voor woorden hoeveel plastic in de prullenbak eindigt. Recycling? Moet veel meer worden toegepast. Futurumshop rekent 5 euro statiegeld voor kleding. Klanten krijgen dat bedrag terug als ze de oude kleding inleveren. Die kan dan worden hergebruikt. Ook retourpercentages laag houden heeft bij ons topprioriteit. Onze foutmarges zijn extreem laag en we leveren niet op rekening. Als je een order eerst moet afrekenen, ga je bewuster bestellen, dat snapt iedereen.’

Netwerk fietskoeriers
De kop is eraf. Iedereen vindt wel iets van het containerbegrip duurzaamheid, dat verantwoord inkopen, verantwoord shoppen, efficiënte interne processen en het welzijn van mens en dier op één grote hoop gooit, inclusief alle opgeklopte pr-verhalen en sigaren uit eigen doos. Waar kan de meeste winst gepakt worden? Van der Meulen is daar helder over: ‘Pakketten afleveren aan de rand van de stad is de toekomst. Al die vrachtwagens in de stad, dat kan echt niet meer. Fietskoeriers en elektrische auto’s moeten vanaf de stadsrand het centrum in. We zijn daarover met partijen in gesprek. Het wachten is op een landelijk dekkend netwerk. Bedrijven als UPS, DHL en PostNL moeten daarvoor samenwerken, maar dat past niet in hun bedrijfsvoering. Eigenlijk zouden grote partijen verplicht moeten worden om hieraan mee te doen om de druk op binnensteden te verlichten. Dus geen 25 verschillende fietskoeriersbedrijven in 25 steden maar één centrale organisatie.’

Bij Bol.com is de grote winst volgens woordvoerder Marjolein Verkerk te halen bij verpakkingen en logistieke efficiëntie. Het bedrijf stuurt actief op minimaliseren van kartongebruik en optimaliseren van transportvolumes. Verkerk: ‘Dankzij nieuwe verpakkingsmachines kunnen wij strakker inpakken, waardoor loze ruimte wordt voorkomen en we niet meer karton gebruiken dan nodig is. Daardoor gebruiken we ook minder ruimte in de vrachtwagens.’

De verpakkingsmachines van Bol.com zijn uitgerust met sensoren die vooraf de artikelen meten. Tijdens het verpakken herkent de machine de maten en wordt het karton zo strak mogelijk om het artikel heen gevouwen. Voor extra grote producten gebruikt Bol.com machines die redelijk gangbaar zijn. Voor andere formaten (extra klein en middelgroot) gebruikt het bedrijf unieke machines en prototypes om erachter te komen wat het best werkt. Verkerk: ‘We zoeken actief naar de meest milieuvriendelijke manier van verpakken.’

Exit bubbeltjesplastic
Geavanceerde verpakkingsmachines, drop-off-points, elektrische voertuigen en fietskoeriers kunnen de impact op het milieu verkleinen. Ook FSC-gecertificeerd hout kan een duit in het zakje doen. Zo is 95 procent van de verzenddozen bij Bol.com FSC-gecertificeerd. Dit keurmerk verzekert dat grondstoffen voor hout- en papierproducten van verantwoord beheerde bossen komen, met aandacht voor de mensen die van het bos afhankelijk zijn. Dat is toch wel een prettig idee.

Maar de echte luizen in de pels van de e-commerce zijn de extreem hoge retourpercentages. Rank a Brand schrijft hierover wat iedereen al weet: ‘Chronische retourneerders ofwel returnaholics gebruiken hun huiskamer als paskamer en sturen de helft van de bestelde producten (gratis) terug.’ De opmars van de returnaholic is onmiskenbaar. Esprit levert niet meer aan webshoppers die zo goed als alle bestelde kleding gratis terugsturen, meldde Twinkle op 4 mei. In Duitsland wordt eenderde van de online bestellingen geretourneerd. Dat zijn 250 miljoen teruggestuurde bestellingen per jaar. Veel webwinkels beschouwen gratis retourneren als een puike service. Maar is het niet gewoon een maatschappelijk probleem?

Grote retailers als wehkamp en Otto zitten met hun retourpercentages tussen 35 en 40 procent. Dirk van den Boogaart, woordvoerder van wehkamp, benadrukt dat er alles aan gedaan wordt om het aantal retouren omlaag te brengen. Hoe? Door de consument zo goed mogelijk te informeren op de website en daarmee realistische verwachtingen te scheppen. De hele trukendoos moet daarvoor open: complete productinformatie, reviews, producten kleurecht en gestyled fotograferen, maattabellen bijvoegen, et cetera. Naast het reduceren van retouren besteedt het warenhuis ook veel aandacht aan efficiency op het gebied van logistiek en verpakkingen. Van den Boogaart: ‘Ook de buitenwereld verwacht dat van ons. In ons nieuwe distributiecentrum in Zwolle werken we met verpakkingsmachines die exact insnijden en dichtvouwen, zonder loze ruimte, opvulmateriaal of bubbeltjesplastic. Zo kunnen we onze vrachtwagens efficiënter vullen.’

De last mile levert meer dan ooit brede discussies op. Van den Boogaart: ‘Met Thuiswinkel.org bestuderen we het logistieke proces. Toch is het nog steeds ook de vraag of bezorgen aan huis echt een groter milieu-impact heeft dan kopen in de winkel. Uit het eerste onderzoek van Thuiswinkel.org bleek juist het tegenovergestelde.’ Daarbij is ervan uitgegaan dat de consument voor een boodschap in een fysieke winkel regelmatig de auto pakt. Bezorging aan huis door een pakketbezorger zou efficiënter zijn. Hoe het precies zit? In het nieuwe onderzoek van Thuiswinkel.org wordt het hele proces onder de loep genomen. Wordt vervolgd.

CO₂-voetafdruk
Wehkamp geeft ook aandacht aan kleinere projecten op het gebied van fair trade, hergebruik van niet-verkochte kleding (gaat naar een naaiatelier in Utrecht, waar men er tassen en knuffels van maakt) en inzamelen van gedragen kleding (wordt verwerkt tot vezels en garens). Wat de totale impact is op milieubelasting en de CO₂-voetafdruk, weet de woordvoerder niet. Wanneer komt zijn bedrijf eigenlijk met een eigen CO₂-voetafdruk? Van den Boogaart: ‘Wat mij betreft zo snel mogelijk maar ik durf geen datum te geven.’

Otto heeft wel een CO₂-voetafdruk paraat. Woordvoerder Petra Oude Middendorp licht toe: ‘In 2020 willen we 100 procent duurzaam katoen en 100 procent FSC-gecertificeerd hout gebruiken. Momenteel zitten we op 51 procent katoen en 48 procent hout. Ook goed om te melden is dat we sinds 2010 geen catalogus per post meer versturen en daardoor jaarlijks 1 miljoen kilo papier besparen. Zulke initiatieven brengen onze CO₂-uitstoot de komende vijf jaar met 20 procent omlaag. Het ijkjaar 2006 hebben we op 100 gesteld. In 2014 zaten we op 76, in 2020 willen we op 50 zitten en in 2040 op 30. Hoe we dat realiseren? Door de mobiliteit van onze medewerkers te beïnvloeden naar meer thuiswerken, met duurzame technieken in onze bedrijfspanden en door het luchttransport te beperken. Lees ons 72 pagina’s tellende Sustainability Report erop na.’

Terwijl dit artikel in de maak was, kwam Bol.com met een persbericht over een nieuw distributiecentrum in Waalwijk, dat in 2017 open gaat en voor duurzaamheid alle registers opentrekt. Het bedrijf ontving er zelfs het internationaal erkende Breeam-ontwerpcertificaat voor. Er wordt gebruikgemaakt van windmolens die het gebouw volledig CO₂-neutraal maken, warmte- en koudeopslag in de bodem in combinatie met warmtepompen, energiezuinige installaties voor verwarming, koeling en ventilatie, opvang van regenwater voor de spoeling van toiletten en urinoirs en oplaadpunten voor elektrische auto’s, scooters en fietsen. De ecologische waarde van het project wordt vergroot met nestkasten voor diverse vogelsoorten, solitaire bijenkasten en verwarmde vleermuisburchten.

Por nodig
Hoe mooi en ambitieus dit project ook is, het kan de grote lijn niet maskeren. Volgens een rapport van het World Economic Forum wordt 5,5 procent van de uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt door de logistieke sector. In de Verenigde Staten leidt de afhankelijkheid van kunststoffen en onnodige verpakkingen tot jaarlijks 29 miljoen ton aan biologisch niet-afbreekbaar afval op stortplaatsen. Rank a Brand benoemt nogmaals de pijnpunten: ‘De webshopsector presteert slecht in vergelijking met andere sectoren zoals telecommunicatie, websites en modeketens. De hele sector heeft een flinke por nodig, te beginnen met het terugdringen van het aantal returnaholics.’ Verkerk van Bol.com geeft een realistisch signaal af: ‘Het kan altijd beter. We zijn met Thuiswinkel.org en onze logistieke partners in gesprek om te bepalen waar we nog kunnen verbeteren en hoe we duurzaamheid in de toekomst nog meer vorm kunnen geven.’

Dit artikel verscheen eerder in Twinkle 6-2016.